...Nghệ Tĩnh mình ơi! Sông Lam rọi núi Hồng/ Bạn về theo bạn đào núi ngăn sông/ Đất trời như vẫn vang vang lời trống giục/Mặt hồ lay động nên sóng mênh mông/Từng đàn cá lội cây lúa thêm nặng bông*... Những lời ca hừng hực, đầy khí thế, lạc quan ngày nào gợi cho người ta nhớ tới đến hồ Kẻ Gỗ - Một công trình thủy lợi lớn nhất Hà Tĩnh lúc bấy giờ!

Nhà tưởng niệm cố Tổng Bí thư Lê Duẩn

Hà Tĩnh thuộc Bắc Trung bộ,  gồm các tỉnh từ Thanh Hóa đến phía Bắc đèo Hải Vân. Về tham quan, khám phá Hà Tĩnh, nơi có rất nhiều di tích văn hóa lịch sử thắng cảnh nổi tiếng là chuyến đi thú vị, có nhiều ý nghĩa. 

Sau khi viếng, tham quan Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du, Ngã Ba Đồng Lộc, chùa Hương Tích, núi Hồng Lĩnh, biển Thiên Cầm, du khách thuận đường ghé, khám phá hồ Kẻ Gỗ. Một danh thắng nhân tạo rất ấn tượng! Hồ Kẻ Gỗ thuộc địa phận xã Cẩm Mỹ, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh. Kẻ Gỗ là hồ nước nhân tạo lớn nhất ở Hà Tĩnh.có dung tích hơn 350 triệu m³. Hồ có chiều dài gần 30 km, trước khi tích nước, hồ là một thung lũng  nằm giữa các sườn đồi, núi thuộc huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh, cách thành phố Vinh 70km về phía Nam. Hồ có 1 đập chính và 3 đập phụ. Ban đầu, vào thời Pháp thuộc, Hồ Kẻ Gỗ do các nhà quy hoạch người Pháp thiết kế và đã thi công một số hạng mục. Công trình bị bỏ dở, ngưng lại do Chiến tranh thế giới thứ hai và sau đó là chiến tranh Đông Dương xảy ra (1939- 1945). Sau khi đất nước thống nhất, các nhà quy hoạch thủy lợi Việt Nam mới hoàn chỉnh thiết kế và tiến hành  thi công thành công hồ chứa nước nhân tạo Kẻ Gỗ, công trình này được xây dựng trên lưu vực của sông Rào Cái. Hồ được khởi công xây dựng từ năm 1976 tới năm 1980 thì hoàn thành các hạng mục chính, đến năm 1983 thì toàn bộ hệ thống được đưa vào sử dụng.                       

Toàn cảnh hồ Kẻ Gỗ

Để tiến hành, thực hiện thi công công trình có quy mô lớn, ngày ấy trong điều kiện công nghệ, máy móc, vật tư còn thiếu thốn và  yếu kém. Đầu tiên, các nhà thiết kế hoạch định cho hồ Kẻ Gỗ hoàn thành trong 10 năm… Về sau rút xuống còn 3 năm. Để tranh thủ chỉ tiêu, yêu cầu thời gian, công trình phải đưa những máy móc nặng hàng mấy chục tấn vào công trường. “Trực chiến” trên công trường luôn có trên dưới 1 vạn đội viên thủy lợi, hàng chục ngàn lượt người chi viện bổ sung. Không khí hừng hực, sôi nổi cả ngày và đêm

Du khách có thể đến hồ Kẻ Gỗ theo con đường khá tốt và dễ dàng nhất. Bắt đầu từ QL1A  gần thị trấn Cẩm Xuyên, phía Nam thành phố Hà Tỉnh 60km, sau đó đi về  xã Cẩm Duệ, rồi thêm một quãng ngắn sẽ tới xã Cẩm Mỹ. Đoạn đường chừng 10km (Cẩm Xuyên- Cẩm Mỹ)... sẽ gặp hồ Kẻ Gỗ. Con đường dẫn vào hồ men theo sườn đồi, phía trên là rừng cây xanh tốt mát mẻ. Phía đối diện là mặt hồ rộng mênh mông, phẳng lăng, xanh biếc màu ngọc bích. Gần khu vực đập, có nhà (trung tâm) điều độ, quản lý hồ. Có một cây cầu hình cánh cung nối bờ với khu tưởng niệm, đền thờ cố Tổng Bí thư Lê Duẩn trên một ốc đảo trên hồ… Đền thờ này được thiết kế hình bát giác cổ lâu, theo phong cách phương Đông, có mái ngói, vách giả cổ trên nền bê tông hình lục lăng, trang nghiêm, trầm mặc được  bao quanh bởi những tán cây xanh tươi, rậm rạp. Đến nơi đây, du khách tham quan và dâng hương tưởng niệm, đồng thời tìm hiểu những câu chuyện về cuộc đời, sự nghiệp của  vị lãnh đạo lỗi lạc này - Người học trò ưu tú của Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu                        

Một góc hồ Kẻ Gỗ

Đi thuyền  trên hồ Kẻ gỗ là là tiết mục không thể bỏ qua. Khi ngồi trên du thuyền, lả lướt  trên mặt hồ phẳng lặng như  gương soi,  bạn sẽ cảm nhận được vẻ đẹp thanh tĩnh cùng những làn gió mát mẻ, trong lành từ phía biển xa thổi về. Ta sẽ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp tuyệt vời ‘non xanh, nước biếc” khi di chuyển trên đoạn đường khá dài (28km) ngược nguồn đến với khu tưởng niệm những anh hùng liệt sĩ năm xưa đã hy sinh khi tham gia, bí mật xây dựng phi trường Lybi và đường 22… Du khách có thể cắm trại, dạo chơi trên những đồi cây ven hồ, thưởng thức những khoảnh khắc thiên nhiên tuyệt đẹp khi bình minh lên với ánh hồng rực rỡ và khi hoàng hôn phủ xuống mặt hồ một màu tím sen dịu dàng, lãng mạn!          

  Đi thuyền trên hồ Kẻ Gỗ         

Có một điều đặc biệt, là khi nước trong mặt hồ Kẻ Gỗ rút cạn vào mùa khô, người ta thấy khá rõ ràng dấu vết con đường 22 và sân bay dã chiến Lybi dưới lòng hồ. Tuyến đường chiến lược 22 được Bộ GTVT xây dựng cuối năm 1966 dài 65km, từ ngã ba Thình Thình ( xã Nam Điền, huyện Thạch Hà) đi vòng qua vùng hồ Kẻ Gỗ (xã Cẩm Mỹ, huyện Cẩm Xuyên), xuyên qua địa bàn huyện Kỳ Anh, điểm cuối cùng chấm dứt tại Tuyên Hóa (Quảng Bình). Đã có hơn 6 vạn dân công với 4 đội TNXP đã thi công xây dựng. Đến đầu năm 1971, đường 22 hoàn thành. Sân bay dã chiến Libi là sân bay gần tiền tuyến nhất để miền Bắc thực hiện chi viện cho chiến trường miền Nam. Cuối năm 1972 - đầu năm 1973, sân bay cơ bản hoàn thành nhưng bị không quân Mỹ phát hiện. Địch dùng máy bay B52 đánh phá ác liệt, liên tục. Sân bay ngừng thi công, và  sau đó thì công trình này không còn hữu dụng nữa.

_________________

(*) Nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý đã sáng tác bài hát Người đi xây hồ Kẻ Gỗ để nói về quá trình xây dựng hồ.

Bài và ảnh: MAI LÝ

Nguồn: Tạp chí VHNT số 597, tháng 2-2025