Duy Tiên là vùng đất có bề dày lịch sử, truyền thống văn hóa và cách mạng. Trải qua trường kỳ lịch sử, các thế hệ người dân Duy Tiên đã không ngừng bồi đắp, tạo dựng nên kho tàng di sản văn hóa vô cùng quý giá, đậm đà bản sắc của vùng quê châu thổ Bắc Bộ. Những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể lưu truyền đến hôm nay luôn đóng vai trò quan trọng trong lịch sử hình thành và sự phát triển kinh tế - xã hội của thị xã Duy Tiên. Bên cạnh những giá trị văn hóa vật thể tiêu biểu như Bảo vật quốc gia Bia Sùng Thiện Diên Linh, Trống đồng Tiên Nội, Duy Tiên còn là quê hương của nhiều lễ hội truyền thống, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc như lễ hội chùa Đọi Sơn, lễ hội Lảnh Giang và đặc biệt là lễ hội Tịch điền.

Hội vật làng Sình Xuân Ất Tỵ năm 2025

Sau một thời gian dài gián đoạn, năm 2009, lễ hội Tịch điền đã được tỉnh Hà Nam phục dựng lại. Từ năm 2009 đến nay, cứ vào dịp đầu Xuân (từ ngày mồng 5 đến ngày mồng 7 Tết), lễ hội Tịch điền lại được diễn ra với những nghi lễ trang trọng, vinh dự được đón các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Bộ, ngành trung ương về tham dự. Sau 15 năm phục dựng, đến nay, công tác tổ chức đã đi vào nền nếp, nhuần nhuyễn theo kịch bản tổng thể do Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam xây dựng và những ý kiến đóng góp sau khi diễn ra Hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy không gian lễ hội Tịch điền gắn với phát triển du lịch quốc gia” diễn ra tại thị xã Duy Tiên năm 2022. Lễ hội được tổ chức nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của địa phương theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 (khóa XI) về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”.

Lễ hôi Tịch điền được duy trì tổ chức hằng năm theo kịch bản đã được phê duyệt. Thời gian tổ chức trong 3 ngày từ ngày 5 - 7 tháng Giêng tại khu vực sân ruộng Tịch điền xã Tiên Sơn, thị xã Duy Tiên. Lực lượng tham gia lễ hội là các tăng, ni, Phật tử, các vị bô lão trong xã Tiên Sơn, Ban khánh tiết của làng Đọi Tam, xã Tiên Sơn và toàn thể nhân dân làng Đọi Tam, các thôn của xã Tiên Sơn.

Các hoạt động diễn ra bao gồm phần lễ và phần hội. Phần lễ có Lễ cáo yết xin mở hội tại đình Đọi Tam và tối mồng 5, lễ rước nước lên bàn thờ Thần nông vào sáng mồng 6, lễ cầu an trên chùa Đọi Sơn (di tích quốc gia đặc biệt) vào tối mồng 6. Sáng ngày mồng 7 tháng Giêng, tại sân Tịch điền, diễn ra lễ chính với các chương trình như màn Trống khai hội, múa rồng mừng hội, vị bô lão đọc văn trình, lễ dâng hương bàn thờ Thần Nông và linh vị vua Lê Đại Hành trước khi thực hiện nghi trình cày Tịch điền cầu cho mùa mạng bội thu, mưa thuận gió hòa, người người, nhà nhà ấm no hạnh phúc… Ngoài phần lễ, lễ hội Tịch điền còn thu hút khách thập phương và nhân dân đến tham gia bởi phần hội đặc sắc với nhiều hoạt động phong phú như tổ chức giải bóng chuyền da, bóng chuyền hơi, giải cờ vua, cờ tướng, trưng bày triển lãm các gian hàng giới thiệu các sản phẩm nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp tiêu biểu của thị xã Duy Tiên và tỉnh Hà Nam. Nét đặc sắc của lễ hội Tịch điền là Hội thi vẽ, trang trí trâu; thi làm bánh dầy của các dòng họ làng Đọi Tam; giải Vật Tịch điền thị xã Duy Tiên mở rộng; biểu diễn nghệ thuật của Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật tỉnh Hà Nam; Hội thi Cày giỏi của các đội thi là các xã trên địa bàn thị xã…

Lễ hội Tịch điền từ khi phục dựng đến nay mang nhiều ý nghĩa, là nét văn hóa đặc sắc của thị xã Duy Tiên nói riêng và tỉnh Hà Nam nói chung, lễ hội khai Xuân đầu tiên của tỉnh Hà Nam. Lễ hội có ý nghĩa nhắn nhủ các thế hệ hôm nay và tương lai nhớ đến công ơn của cha ông trong việc khai phá ruộng đồng, tích cực sản xuất nông nghiệp, xây dựng cuộc sống ổn định, phồn vinh. Việc duy trì và tổ chức lễ hội ngày nay còn góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc, quảng bá tiềm năng du lịch của thị xã và của tỉnh Hà Nam. Lễ hội phục dựng và tổ chức sau 15 năm đã được cộng đồng và du khách chấp nhận. Có thể thấy, công tác quản lý và tổ chức lễ hội Tịch điền từng bước đi vào nền nếp, thu hút được sự hưởng ứng, tham gia của các tầng lớp nhân dân. Lễ hội đã huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị.

 Trong thời gian tới, để lễ hội Tịch điền được bảo tồn, phát huy bền vững và thu hút được nhiều hơn sự quan tâm của cộng đồng, cần tập trung thực hiện một số giải pháp như: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, quán triệt sâu rộng các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về công tác quản lý và tổ chức lễ hội, góp phần tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức và hành động của các cấp, các ngành, các địa phương, đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức. Nâng cao ý thức của người dân về việc thực hiện nếp sống văn hóa, văn minh trong hoạt động lễ hội; cập nhật những quy định và văn bản pháp luật có liên quan đến lễ hội Tịch điền nhằm nâng cao hiểu biết của nhân dân để người dân có ý thức trách nhiệm cùng chính quyền tổ chức tốt lễ hội. Quán triệt sâu sắc trong nhận thức của cấp ủy, chính quyền, các ban ngành, đoàn thể các cấp về trách nhiệm đối với công tác quản lý và tổ chức lễ hội. Đẩy mạnh việc quản lý nhà nước về lễ hội thông qua hệ thống văn bản. Hướng tới phương thức quản lý lễ hội theo nguyên tắc: Đảng lãnh đạo, Nhà nước chỉ đạo, quản lý và điều hành; nhân dân tổ chức thực hiện. Triển khai xây dựng Quy hoạch tổng thể khu di tích quốc gia đặc biệt chùa Đọi Sơn, quy hoạch không gian lễ hội Tịch điền làm cơ sở triển khai các dự án, kế hoạch gắn với phát triển du lịch gắn với di sản văn hóa tiêu biểu của tỉnh Hà Nam, tạo sự đặc thù bằng những giá trị nổi bật, chân thực. Duy trì hằng năm tổ chức lễ hội Tịch điền phù hợp với tình hình phát triển của địa phương, xu hướng phát triển của xã hội, nâng cao chất lượng các hoạt động trong lễ hội; ngoài các phần lễ chính, sáng tạo thêm những hoạt động thu hút khách tham quan và khách du lịch. Tiến hành tổ chức rút kinh nghiệm thường xuyên ngay trong và sau khi kết thúc lễ hội.

Sau nhiều năm tổ chức, lễ hội Tịch điền đã tạo được tiếng vang lớn, trở thành thương hiệu của thị xã Duy Tiên, góp phần tạo sự đa dạng trong hệ thống các lễ hội của tỉnh Hà Nam nói riêng và lễ hội Việt Nam nói chung. Lễ hội được phục dựng góp phần xây dựng ý thức bảo tồn, trân trọng và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, làng xã và gia đình. Với những tiềm năng sẵn có của lễ hội Tịch điền, cùng với sự quan tâm, định hướng chỉ đạo của các cấp từ Trung ương đến tỉnh và sự đoàn kết, đồng lòng của người dân thị xã Duy Tiên, tin rằng việc bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội Tịch điền sẽ mang lại những giá trị to lớn, bền vững cho phát triển du lịch, kinh tế xã hội của Duy Tiên nói riêng và tỉnh Hà Nam nói chung.

Bài và ảnh: PHẠM HUY HOÀNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 597, tháng 2-2025